لَقَدْ خَلَقْنَا الانسنَ فى كَبَدٍ
كلمه ((كبد)) به معناى رنج و خستگى است ، و جمله مورد بحث جواب قسم است ، و اين تعبير كه ((خلقت انسان در كبد است )) به ما مى فهماند كه رنج و مشقت از هر سو و در تمامى شوون حيات بر انسان احاطه دارد، و اين معنا بر هيچ خردمندى پوشيده نيست ، كه انسان در پى به دست آوردن هيچ نعمتى بر نمى آيد، مگر آنكه خالص آن را مى خواهد،خالص از هر نقمت و دردسر، و خالص در خوبى و پاكيزگى ، ولى هيچ نعمتى را به دست نمى آورد مگر آميخته با ناملايماتى كه عيش او را منغص مى دارد، و نعمتى مقرون با جرعه هاى اندوه و رنج ، علاوه بر مصائب دهر كه حوادث ناگوارى كه چون شرنگى كشنده كام جانش را تلخ مى كند.
این تقریرات علامه است در باب سختی انسان. توضیح هم بیشتر هم لازم ندارد، هر کسی بر ظن خود توان همراهی و حداقل فهم این نکته را دارد.
سختی رنج دو گونه است، یکی سختی ای که انسان برای خود و درد و رنج خود متحمل می شود و دیگری رنجی است پیامبر گونه که نه برای خود بلکه برای دیگری در فرد بوجود می اید. تحمل رنج خود بسیار اسان تر و شاید حتی گواراتر است، نسبت به رنجی که انسان از سختی و گرفتگی و گرفتاری دیگری در خود احساس می کند. پیامبر آنقدر با این نگاه خود رنج برد و سختی کشید :
«لَقَدْ جَاءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ»
« به يقين، رسولى از خود شما بسويتان آمد كه رنجهاى شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدايت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است!»(توبه-128)
تا بر او نازل شد که آرامتر، وظیفه تو تنها بشارت و رساندن بیم است. اینگونه خود را آزار نده.
شیرین بود، آنگاه که نه برای خود که برای دعوتش در طائف در میان باغات با رویی خونین از خشونت مخالفان پیام قدم میزد، و حتی انگاه که شکمه گوسفندی را از جهل، ابوجهل بر رویش روان کرد؛ نه از نگاهی که با حسی مازوخیست رنج را طلب کند، از آن جهت که از خود گذشته بود و هر چه بود از سختی دیگران بود. او دیگر برایش خودی از رنج وجود نداشت که همه شیرینی رضا بود. او از خود گذشته بود . . .
چه زیباست، نگاهی که از مادیت صرف بریده و باشد و در رنج دیگران، رنج نان، رنج جهل، رنج فهم، رنج فردا بر سر چاه فریاد بر آورد که ای خدای من . . . .
